Genel İlk Yardım Bilgileri

Oksijen İlkyardım Eğitim Merkezi
Genel İlk Yardım Bilgileri

Genel İlk Yardım Bilgileri

İlk yardım nedir?

Ani olarak ortaya çıkan hastalık veya yaralanma durumunda; kişinin hayatını korumak, sağlık durumunun kötüleşmesini önlemek ve iyileşmesine destek olmak amacıyla olay yerindeki imkânlarla uygulanan hızlı ve etkili müdahalelere ilk yardım denir. İlk yardımın tanımlanmasından sonra diğer tanımlara göz atın ve genel ilk yardım bilgileri için devam edin.

İlk yardımcı kimdir?

Bakanlıkça belirlenen standartlara uygun eğitim alan ve aldığı eğitim çerçevesinde uygulamalar yapabilen, ilk yardımcı yetki belgesine sahip olan kişidir.

Acil durum nedir?

Acil durum; sağlık, yaşam, mülk veya çevre için acil risk oluşturan durumları ifade eden ve oğu zaman kötüleşmeyi önlemek için acil müdahale gerektiren durumlardır.

Kurtarma (İyileşme, Derlenme) pozisyonu nedir?

Kurtarma (İyileşme, Derlenme) pozisyonu, ilk yardımın bir parçası olarak bilinçsiz ancak normal nefes alan bir hasta/yaralının vücudunun yan yatar pozisyona getirilmesidir. Genel İlk Yardım Bilgileri içerisinde kurtarma pozisyonunun önemli bir yeri vardır. Kurtarma Pozisyonu için tıklayınız...

İlk yardımın amacı

İlk yardımın temelde 4 (dört) amacı vardır. Bunlar;

Hayatı korumak
Sağlık durumunun kötüleşmesini önlemek
İyileşmeye destek olmak ve
Hasta/yaralının en yakın sağlık kuruluşuna güvenle ulaşımının sağlanmasına yardımcı olmaktır.

İlk yardımın hukuksal boyutu

İlk yardımcının yasal ve etik bir sorun ile karşılaşmamak veya en aza indirmek için dikkat etmesi gereken hususlar şunlardır:

Hasta/yaralının bilinci yerinde ise dokunmadan önce rızası alınmalıdır.
Rıza alınırken:
- Bilinçli hasta/yaralıda:
  - Bilinç yerinde olan hasta/yaralının ilk yardımı reddetme veya kabul etme hakkı olduğunu unutmayın.
  - Hasta/yaralıya ilk yardım eğitiminiz olduğunu söyleyin ve ne yapacağınızı açıklayın.
  - Hasta/yaralı sözlü olarak veya bir baş hareketi ile izin verebilir, bu da açık rızayı gösterir.
  - Yardımınızı reddederse, yakınlarda kalın ve durumla ilgilenebilecek polis ve 112 acil yardım numarasının arayın.
- Hasta/yaralı 18 yaşın altındaysa:
  - Varsa ebeveyninden veya vasisinden izin alın.
  - Yardımınızı reddederlerse, yakınlarda kalın ve durumla ilgilenebilecek polisi ve 112 acil yardım numarasının arayın.
- Hasta/yaralı bilinçsizse veya resmi olarak rıza gösteremiyorsa:
  - Bu durumda rıza alınmış kabul edilerek gerekli ilk yardımı yapın.
Size öğretilen ilk yardım bilgi ve uygulamalarına uygun hareket edin. Aşırıya kaçmayın.
Sağlık ekibi gelinceye kadar ilk yardım uyguladığınız kişinin yanından ayrılmayın.

Acil durum ile başa çıkma

Genel İlk Yardım Bilgileri arasında ani gelişen ve acil durum ile başa çıkma konusu da çok önemlidir.

Acil bir durum ile başa çıkabilmek için gereken ilk şart, acil durumun ne olduğunu fark etmek ve anlamaktan geçer. Aşağıda ilk yardım gerektirebilecek acil bir durum bulunduğunu gösteren işaretler sıralanmıştır. Bunlar;

Devrilen ya da çok sayıda aracın dâhil olduğu trafik kazaları
Olay yerindeki kanlı manzaralar, kötü kokular ve normal dışı sesler ve
Olay yerinde sıkıntılı bir görünüme sahip olan veya panik davranışlar gösteren kişilerin varlığıdır.

İkinci şart ise yardım edip etmeme kararının verilmesidir. Yardım etme kararının bir insanda gelişmesi ve yerleşmesi zaman alan ve bir dizi faktörden etkilenen bir tutumdur. Böyle bir tutumunu geliştirmek için:

Yardım etmenin önemine inanın ve bu işi yapanları takdir edin.
Başka biri mevcut olsa bile, yardım etme konusunda istekli olun ve zaman ayırın.
Kendinize güvenin ve rahat olun.
Olay yerinde sizi seyreden insanlar nedeniyle sıkılmayın, gerilmeyin ve heyecanlanmayın.
Kanama veya kusma gibi hoşa gitmeyecek durumlar olsa dahi, bunlardan etkilenmeden müdahale etmeye çalışın.

Yardım etmeme kararında ise kabul edilebilir mazeretler aşağıda sıralanmıştır. Buna göre;

Yardım etmenin zararlı olabileceği durumlar. Örneğin, ilk yardımcının bulaşıcı bir hastalığa yakalanma riski.
Olay yerinde sağlık çalışanı veya ilk yardım uygulayabilecek başka insanların olması ve ek bir ilk yardımcıya ihtiyaç duyulmaması.

Olay yerinin güvenli hale getirilmesi (Olay yeri değerlendirme)

Hasta/yaralıya müdahale etmeden önce olay yerinin ilk yardımcı, hasta/yaralı ve çevredeki insanlar açısından risk taşıyıp taşımadığının mutlaka değerlendirilmesi gerekir. İlk yardımcının can güvenliğinin her zaman önce geldiği unutulmamalıdır. Bu yüzden olay yerinin güvenli hale getirilmesine yönelik ilk yardımcının yapması gerekenler aşağıda sıralanmıştır.

Olayın ne olduğunu anlamaya çalışın.
Olay yerinde sizi tehlikeye düşürecek bir durum varsa bundan uzaklaşın ve yeteri kadar uzakta olduğunuzdan emin olun.
Hasta/yaralı ve olay yerindeki diğer insanları korumak alınması gereken önlemler varsa alın ve gerekli uyarıları yapın.
Trafik, yangın, elektrik kabloları vb. yönünden bir tehdit olup olmadığını değerlendirin ve risk varsa önlemini alın.
Hasta/yaralı kişinin eşyalarının kaybolma ve hırsızlık açısından risk altında olduğunu unutmayın. Bunun için dikkatli olun ve tedbir alın.
Olay yeri güvensiz veya kendinizi tehlikeye atmadan ilk yardım uygulamak mümkün değilse; 112 acil yardım numarasını arayarak sağlık ve gerekirse kolluk kuvvetlerinden yardım isteyin.

İlk yardımcı olarak trafik kazasına müdahale ediyorsanız olay yeri güvenliği açısından ilave olarak şunları da yapmalısınız:

Tüm müdahalelerinizi trafik kurallarına uyarak yapın.
Olay yerinde yardımcı olabilecek başka kişiler varsa, trafikteki sürücü ve yayaları uyarmalarını isteyin.
Mümkünse, sürücüleri uyarmak için kazanın her iki tarafına (ön ve arka) en az 30 metre mesafeye uyarı işaretleri yerleştirilmesini sağlayın. Ancak müdahale sonlandıktan sonra uyarı işaretlerini kaldırmayı unutmayın.
112 acil yardım numarasını arayarak yardım isteyin.
Kazaya karışan araçların motorunu kapatın ve hareket etmelerini önlemek için el frenlerini çekin. Ayrıca, lastiklere de hareket etmemeleri için takoz benzeri bir engel koyun.
Hiç kimsenin olay yerinde ve yakınında sigara içmesine izin vermeyin.

Genel ilk yardım bilgileri arasında genel bir kural olarak, hasta/yaralı kişi olay yerinden uzaklaştırılmamalıdır. Kafa, boyun, sırt ve bacak veya kol yaralanması varsa, herhangi bir hareket yaralanmayı daha da kötüleştirebileceğinden yaralıyı zorda kalmadıkça hareket ettirmeyin. Ancak;

Yaralı kişinin yerinde bırakılması daha fazla tehlike oluşturuyorsa,
Olay yeri güvenli hale getirilemiyorsa ve
Sağlık ekibi yakın zamanda gelmeyecekse ilk yardımcı yaralıyı kendisini tehlikeye atmadan ve taşıma tekniklerini kullanarak hareket ettirebilir.

Hasta/yaralı kişinin durumunun değerlendirilmesi

Genel İlk Yardım Bilgileri arasında panik havasının hâkim olduğu acil durumlarda ne yapılacağını ve ne yapılamayacağını bilmek son derece önemlidir.

Değerlendirme belli bir sıra ve 3 (üç) adımda yapılmalıdır. Bunlar:

Birincil kontrolün gerçekleştirilmesi
Tüm vücudun baştan sona yeniden değerlendirilmesi
Hasta/yaralının hikâyesinin alınması

Birincil kontrolün gerçekleştirilmesi

Bu kontrol başlangıç değerlendirmesi olarak da bilinir. Birincil kontrolün amacı, yaşamı tehdit eden sorunları tanımlamaktır. Bu sayede sorunları düzeltmek için hemen harekete geçilebilir. Birincil kontrol; kişinin tepkisini (yanıtını), dolaşımı, nefes almasını ve kanamayı kontrol etmeyi içerir.

Birincil kontrol ilk izlenim ile başlar. Bu aşamada aşağıdaki sorulara yanıt aranır:

Kişi yaralı mı, hasta mı?
Kişi açıkça tepki veriyor mu yoksa vermiyor mu? Bu önemlidir. Çünkü, bilincin bozulduğu durumlar genellikle yaşamı tehdit eder.
Kişi belirgin bir şekilde yeterli veya normal nefes alıyor mu? Nefes almanın bozulduğu durumlar genellikle yaşamı tehdit eder. (Kişi konuşabiliyorsa, büyük olasılıkla yeterince nefes alıyordur)
Kanama belirtileri var mı? (Kan fışkırması, kanlı giysiler veya yerde kan birikimi var mı?) Ancak unutulmamalıdır ki; vücudun içinde de kanama olabilir ve kan kaybı görülmese de hayati tehlike oluşturabilir.
İlk yardımcının, kişinin kanına veya diğer vücut sıvılarına temas etme ihtimali var mı? (Eğer varsa kişiye dokunmadan önce gerekli önlemleri aldığınızdan emin olun)
Olay yerinde ilk yardımcı, hasta/yaralı veya çevredekiler için tehlike var mı?

Yanıtın (Bilincin) değerlendirilmesi:

Hasta/yaralı hareketsiz ise, hafifçe omuzlarına dokunun ve uyuyan bir kimseyi uyandırabilecek kadar yüksek bir sesle, “İyi misiniz?” diye sorun.

Sonraki kontrollerin nasıl ve hangi sırada gerçekleştireceğiniz büyük ölçüde bu sorunun cevabına bağlı olacaktır. Değerlendirmenin yanıt veren ve yanıt vermeyen şeklinde iki temel sonucu vardır. Buna göre yaklaşım;

Yanıt veren hasta/yaralıda: Hasta/yaralı “İyi misiniz?” sorusuna cevap verirse, inlerse veya hareket ederse yanıtlı olarak kabul edilir. Ancak yanıtlı hasta/yaralıda da hava yolu tıkanıklığı, ciddi kanama, kalp krizi, şokun erken aşamaları veya başka bir ciddi durumun da olabileceği unutulmamalıdır. Bu durumların her biri gerçek birer acil durum olarak kabul edilmeli ve bunlardan herhangi birinden şüphe edildiğinde 112 acil yardım numarası aranarak ya da aratılarak yardım istenmelidir.

Bilinci yerinde olan bir hasta/yaralı için ilk yardımda aşağıdaki adımlar izlenmelidir:

Hasta/yaralıya ilk olarak kendinizi tanıtarak ve rızasını alarak ilk yardıma başlayın.
Hasta/yaralı ile mümkünse göz teması kurun ve ilk yardım eğitiminiz olduğunu söyleyin. Ne yapacağınızı açıklayın ve yardım için izin isteyin.
Aşağıdaki soruları sorarak kişinin hatırlama yeteneğini değerlendirin.
- Adınız nedir?
- Nerede olduğunuzu biliyor musunuz?
- İçerisinde bulunduğumuz ay ve yıl nedir?
- Ne oldu?
Hasta görüntüsünde ya da ağır şekilde yaralanmış olan bir hasta/yaralı için yanıtlı dahi olsa 112 acil yardım numarasını arayarak veya aratarak yardım isteyin.
Hasta/yaralıyı rahat edebileceği bir pozisyona getirin (örneğin; uzanmak, sabit bir nesneye yaslanmak).
Kanamanın olup olmadığını kontrol edin ve ciddiyetini değerlendirin.
Hasta/yaralının solunumunu izleyin; anormal solunum sesleri (hırıltılı solunum) veya solunum hızını kontrol edin.
Gerekli ise hasta/yaralıyı kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirin.

Yanıt vermeyen hasta/yaralıda: Hasta/yaralı cevap vermiyorsa, inlemiyorsa veya hareket etmiyorsa yanıtsız olarak kabul edilir. Hasta/yaralı yanıt vermezse;

112 acil yardım numarasını arayın veya aratarak yardım isteyin.
Hasta/yaralıyı düz sağlam bir yüzeye yatırın ve solunumu kontrol edin. Göğsüne bakarak düzenli bir solunumunun olup olmadığını anlayabilmek için yükselme ve alçalma hareketini kontrol edin.
Herhangi bir hareket göremiyorsanız, ağız ve burundan gelen hava sesleri duyamıyorsanız, kişi nefes almıyordur (Nefes alma ile iç çekme tarzında olan göğüs hareketleri birbirine karıştırılmamalıdır). Bu aşamada artık zaman kaybetmeden Temel Yaşam Desteğine başlayın.
Eğer sağlıkçı iseniz ilave olarak 10 saniyeden uzun olmamak şartıyla nabzı değerlendirip, nabız alamıyorsanız hasta/yaralıyı arrest kabul edin ve zaman kaybetmeden Temel Yaşam Desteğine başlayın.

Birincil kontrolü ne zaman kesmeliyim?

Birincil kontrol sırasında hayatı tehdit eden bir durum tespit edildiğinde, hemen ilk yardıma başlanmalı ve bu durum ortadan kaldırılmalıdır. Örneğin, bir kişinin hava yolu tıkanmışsa, diğer değerlendirme adımlarından geçmeden önce tıkanıklık giderilmelidir. Hayatı tehdit eden durumlar ortadan kaldırıldıktan sonra diğer adımlara geçilebilir.

Tüm vücudun baştan sona yeniden değerlendirilmesi

Birincil kontrolü takiben hasta/yaralının tüm vücudu baştan sona yeniden değerlendirilmeli ve bu aşamada da hayatı tehdit eden bir durum saptandığında hemen düzeltilmelidir. Bu aşamada hasta/yaralıların kaygılı ve kendilerini savunmasız hissettikleri unutulmamalıdır. Değerlendirme boyunca hasta/yaralıya saygılı ve merhametli davranılmalıdır. Mümkünse, kişi oturmalı veya uzanmalıdır.

Yaralanmanın ciddi olduğunu düşündüren bilgiler:

Kişinin boyunun 3 (üç) katından daha yüksekten düşmesi
Kişinin boyu kadar veya daha yüksekten baş üstü düşmesi
Araç çarpışmalarında fırlama, yuvarlanma, yüksek hız, yaya, motosiklet veya bisiklet ile çarpışma
Bilinç değişikliğine neden olan baş yaralanmaları
Baş, göğüs veya karın yaralanmaları (örneğin; bıçak veya ateşli silah
Büyük yanık yarası
Aynı araç içerisindeki bir yolcunun öldüğü araç çarpışmaları ve
Aracın yayalara çarpmasıdır.

Önemli yaralanma nedenlerine ek olarak, baş-boyun yaralanması olan bir kişinin aksi kanıtlanmadıkça omurga yaralanması olduğu da varsayılmalıdır.

Hasta/yaralının hikâyesinin alınması

Yaralanma nedenini belirlemek için, hasta/yaralıdan neler olduğunu ayrıntılı olarak açıklaması istenmelidir. Hasta/yaralı kişiye sorulması gereken soruların başında “Sorun nedir?”, “Ne oldu size?” ve “Herhangi bir yerin incindi mi? yer alır.

Unutulmaması gereken ilk yardımcının işinin teşhis değil bulunan belirti ve bulgulara dayanarak neyin yanlış olabileceğinden şüphelenmektir. Teşhis işi doktora bırakılmalıdır.

Yardım çağrısı (112 acil yardım numarasının aranması)

İlk yardımcıdan beklenen 112 acil yardım numarasını arama konusunda dikkatli davranmasıdır.

112 acil yardım numarası aşağıdaki sorulardan herhangi birinin yanıtı “evet” ise veya cevap şüpheliyse aranmalıdır.

Durum yaşamı tehdit ediyor mu?
Durum daha da kötüleşebilir mi?
Hasta/yaralının hareket ettirilmesi daha fazla yaralanmaya neden olur mu?
Hasta/yaralının sağlık görevlilerinin becerilerine veya ekipmanına ihtiyacı var mı?

Aşağıdaki koşulların varlığında da 112 acil yardım numarasının aranması önerilmektedir:

Özellikle dinlenmekle düzelmeyen nefes almada zorluk varsa
Göğüs, üst karın ağrısı veya iki dakika ya da daha fazla süren basınç hissi
Özellikle nefes darlığı veya bayılma hissi ile ilişkili kalp atış hızındaki artış (dakikada 120 ila 150 atımdan fazla)
Bayılma veya yanıt vermeme
Konuşma güçlüğü, vücudun herhangi bir bölümünün uyuşması veya zayıflığı
Ani şiddetli baş dönmesi
Zihinsel durum değişiklikleri, olağandışı davranışlar veya yürüme güçlüğü
Ani körlük veya görme değişiklikleri
Doğrudan bası ile durmayacak herhangi bir yaranın kanaması
Açık bir yaradan veya kırık bir bacaktan görülen kırık kemikler
Suda boğulma (suya batma)
Boğulma
Şiddetli yanık
Alerjik reaksiyon (özellikle nefes almada zorluk varsa)
Vücut sıcaklığı aşırı sıcak veya soğuksa
Zehirlenme veya aşırı dozda ilaç alımı varsa
Ani, şiddetli baş ağrısı
Ani veya şiddetli ağrı
Şiddetli veya tekrarlayan kusma veya ishal
Öksürme veya kusma ile ilişkili kanama
Davranışsal acil durumlar (kendini veya bir başkasını incitmek, öldürmekle tehdit etmek)

112 acil yardım numarasının aranarak yardım istenmesinin çeşitli avantajları vardır. Bunlar:

Hasta/yaralıya sağlık görevlileri tarafından müdahale edilmesine imkân sağlar.
Olay yerinde ve ambulans içerisindeki sağlık personeli tarafından sağlanan bakım, hasta/yaralının hayatta kalma ve iyileşme oranını artırabilir.
Ambulanslar özel araca kıyasla hasta/yaralıyı daha hızlı bir şekilde hastaneye götürebilir.

112 acil yardım numarası arandığında yapılacak konuşmanın şekli ve içeriği son derece önemlidir. Bu konuşma sırasında dikkat edilecek hususlar aşağıda sıralanmıştır. Buna göre;

Yavaş, sakin ve net bir şekilde konuşulmalı
Konum bilgisi kişinin yerini tam olarak belirtecek şekilde olmalı
Arayan kişi aranılan telefon numarasını ve adını söylemeli
Ne olduğuna dair bir açıklama yapılmalı
Acil durumun niteliği anlatılmalı (Örneğin, “Annem merdivenlerden düştü ve hareket etmiyor”)
Yardıma ihtiyacı olan hasta/yaralının sayısı ve özel koşulları söylenmeli, (Örneğin, “İki aracın dahil olduğu bir trafik kazası oldu. Üç kişi araç içerisinde sıkıştı”)
Hasta/yaralının durumu açıklanmalı,
Hasta/yaralıya yapılan ilk yardım uygulamaları (kanayan alana bası uygulamak gibi) söylenmelidir.

İlk yardımın sağlanması

Bu kitabın sonraki bölümlerinde yer alan talimatlara göre ilk yardım yapılmalıdır. İlk yardım yaparken, hasta/yaralı soğuktan ve sıcaktan korunmalıdır. Aynı zamanda ağır yaralı, bulantı hissi, uykuya meyilli ve bilinç kaybı olan hasta/yaralıya kesinlikle yiyecek veya içecek bir şey verilmemelidir.

Acil durum hasta/yaralıda stres oluşturduğundan;

Hasta/yaralı kişiye ismi ile hitap edin.
Hasta/yaralıya nasıl yardım edeceğinizi açıklayın ve güven verin. Bu açıklama kişiyi rahatlatmaya yardımcı olacaktır.
Hasta/yaralı kişiyi dinleyin.
Hasta/yaralıyı mümkün olduğunca rahat ettirin.
Endişeli ise, korkmasının normal olduğunu söyleyin.
Eğer bunu yapmak güvenliyse, ailesini ve sevdiklerini onunla kalmaya teşvik edin.
Hasta/yaralıya ne olduğunu ve neler olabileceğini açıklayın.

Kurtarma (İyileşme, Derlenme) Pozisyonu

Bilinçsiz bir hasta/yaralıda kaslar gevşer. Bu gevşeme nedeniyle dil hava yolunun tıkanmasına neden olabilir. Bu risk, ilk yardımcı tarafından uygulanacak; başın dikkatlice geriye doğru eğilmesi ve çenenin yukarı doğru kaldırılması (Alın-çene manevrası) ile ortadan kaldırılabilir.

Bu manevra yerine hasta/yaralının kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonuna getirilmesi ile de aynı fayda sağlanabilir. Ancak bunun için kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonun tanımında da yer aldığı şekli ile hasta/yaralının, bilinçsiz fakat nefes alabiliyor olması şarttır.

Kurtarma (iyileşme, derlenme) pozisyonu öncesi yapılması gereken ilk şey güvenliğin sağlanması ve yardım çağrılmasıdır. Hem ilk yardımcının hem de hasta/yaralının güvende olduğundan emin olunmalıdır. Hasta/yaralının acil müdahaleye ihtiyacı varsa, henüz müdahale edilmediyse ve ilk yardımcı yalnız ise hasta/yaralı kişi gözetimsiz bırakılmamalı, yardım çağırılmalıdır.

Kurtarma (İyileşme, Derlenme) pozisyonunun uygulama basamakları sırası ile şu şekildedir:

Hasta/yaralı yerde değilse ilk iş olarak yere yatırın.
Hasta/yaralının çevrilmek istenen tarafına diz çökün.
Varsa gözlüklerini çıkarın.
Her iki bacağında uzanmış olduğundan emin olun.
Yakındaki kolu (yanında diz çöktüğünüz kol) hasta/yaralının vücuduna dik açı ile yerleştirin.
Ön kolu avuç içi yukarı bakacak şekilde yukarı doğru bükün.
Diğer kolunu göğsünün üzerine yerleştirin.
Bu elin arkasını, diz çöktüğünüz taraftaki yanağına doğru yerleştirin.
Elinizi bu konumda tutun.
Diğer serbest elinizle, hasta/yaralının vücudunun diğer tarafındaki bacağını diz seviyesinden tutun.
Bacağını bükerek kaldırın, ancak ayağını yerde bırakın.
Yükseltilmiş bacağı kendinize doğru çekin.
Hasta/yaralıyı kendinize doğru döndürün.
Hasta/yaralının üst bacağını kalça ve diz dik açılarda olacak şekilde yerleştirin. Hasta/yaralı bu şekli ile dönmüş ve bir daha sırt üstü dönemeyecek pozisyona getirilmiş olur.
Hava yolunu açık tutmak için hasta/yaralının kafasını arkaya doğru eğin
Ağzın yere doğru eğimli olduğundan emin olun. (Bu, kan veya kusma boğulma riskini önleyecektir)
Hasta/yaralıyı yalnız bırakmayın ve durumunu gözlemlemeye ve nefesini izlemeye devam edin.
Hasta/yaralı nefes almayı bırakırsa Temel Yaşam Desteğine başlayın.